Colitis Ulcerosa - co to za choroba?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, z łac. Colitis Ulcerosa, należy do przewlekłych chorób zapalnych przewodu pokarmowego. Jest rozlanym, nieswoistym procesem zapalnym błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, który charakteryzuje się przebiegiem z okresami zaostrzeń i remisji.

Mimo wielu badań nad patogenezą, nadal nie jest znana przyczyna rozwoju choroby.

Współczesne poglądy podkreślają wieloczynnikową etiologię, w której główną rolę odgrywają czynniki genetyczne i flora bakteryjna przewodu pokarmowego. Coraz liczniejsze badania potwierdzają, że zaburzenia składu flory jelitowej (zwłaszcza przewaga szczepów Escherichia coli i Baceroides vulgatus) może predysponować do rozwoju nieswoistych chorób zapalnych jelit.

Wśród czynników genetycznych postuluje się udział kilku polimorfizmów, które mogą odgrywać rolę w odpowiedzi immunologicznej na fizjologiczną florę jelita.

U osób predysponowanych genetycznie flora może indukować nieprawidłową odpowiedź immunologiczną, której następstwem jest wytwarzanie prozapalnych cytokin. Wśród nich czynnika martwicy nowotworów alfa, który może wpływać na przepuszczalność błony śluzowej dla antygenów.

Nie bez znaczenia wydają się również czynniki środowiskowe, w tym stresogenny tryb życia czy palenie tytoniu.

Objawy Colitis Ulcerosa

Do najczęstszych objawów Colitis Ulcerosa należą bóle dolnej części brzucha, ubytek masy ciała w fazie zaostrzenia, a także nieregularne wypróżnienia często z domieszką krwi, biegunki, zaparcia, czy też niedożywienie.

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wymaga multidyscyplinarnego podejścia z aktywnym udziałem pacjenta, lekarza, dietetyka, pielęgniarki i farmakologa klinicznego.

Celem leczenia jest zmniejszenie aktywności zapalenia oraz indukcja remisji. W wyniku tego następuje poprawa czynności jelita oraz utrzymanie optymalnego odżywienia.

Dietoterapia w Colitis Ulcerosa

Rolą dietetyka jest ocena i monitorowanie stanu odżywienia, bądź jego poprawa oraz utrzymanie stanu optymalnego dla pacjenta.

Zadaniem leczenia dietetycznego jest dostarczenie ustrojowi niezbędnych składników pokarmowych oraz uzupełnianie zaistniałych niedoborów. Należy wyeliminować lub ograniczyć pokarmy drażniące błonę śluzową jelit, pobudzające perystaltykę a także nasilające fermentację.

Skład diety zależy od okresu choroby (zaostrzenie lub remisja), stanu odżywienia pacjenta, występujących zaburzeń wchłaniania, nietolerancji, biegunki lub zaparcia, charakteru leczenia farmakologicznego. Istotne jest również występowanie chorób współistniejących.

Każdego chorego powinno się traktować indywidualnie!

Żywienie w fazie remisji Colitis Ulcerosa

Obecnie uważa się, że żywienie w okresie remisji nie powinno w zasadniczy sposób odbiegać od racjonalnego żywienia ludzi zdrowych. Nie udowodniono dotychczas ponad wszelką wątpliwość, że stosowanie odpowiedniej diety może zapobiegać zaostrzeniom choroby. Istnieją jednak silne przesłanki, że spożywanie niektórych pokarmów może wpływać na poprawę stanu klinicznego lub też zapobiegać komplikacjom pozajelitowym.

Należy podkreślić, że poszczególni chorzy w różnorodny sposób reagują na ten sam sposób żywienia i każdy z nich, obserwując reakcję własnego organizmu na poszczególne składniki pożywienia, powinien wypracować najwłaściwszą dla siebie dietę, co może w istotny sposób wpływać na samopoczucie i poprawienie standardu życia.

Dieta powinna być urozmaicona, łatwo przyswajalna. Unikać należy tylko tych produktów, które nie są dobrze tolerowane przez organizm. Pewne grupy produktów warto spożywać z ostrożnością, uważnie obserwując reakcję organizmu. Do produktów takich należą warzywa wzdymające (suche nasiona bobu, grochu, fasoli, soi, kalafior, brokuły, świeże ogórki, kapusta).

Owoce zawierające drobne pestki (np.: truskawki, agrest, porzeczki, maliny, jagody, jeżyny, poziomki itp.) mogą powodować mechaniczne podrażnienie śluzówki jelita. Z tych samych przyczyn ostrożnie należy włączać do diety orzechy i migdały, które nie tylko podrażniają jelita, ale są również jednymi z silniejszych alergenów. Niekorzystne objawy obserwowano również po spożyciu potraw ciężkostrawnych takich jak. np. grzyby oraz suszone owoce.

Lepiej tolerowane są posiłki przyjmowane częściej, a mniejsze objętościowo. Chorzy z Colitis Ulcerosa powinni pić, podobnie jak osoby zdrowe, co najmniej 2 litry płynów na dobę. W przypadku pojawienia się biegunki podaż płynów powinna być zwiększona, aby nie doprowadzić do odwodnienia organizmu.  U wielu chorych soki owocowe (zwłaszcza z owoców cytrusowych) mają działanie drażniące na jelita.

Mocna kawa i herbata poprzez stymulujący wpływ na perystaltykę mogą nasilać biegunkę. Należy pamiętać, że stosując dietę eliminacyjną, w przypadku nietolerancji niektórych produktów, konieczne jest uzupełnienie niezbędnych składników odżywczych.

Wartość energetyczna diety w Colitis Ulcerosa

Zapotrzebowanie energetyczne zależy od wieku, płci, wzrostu, wagi ciała, wykonywanego zawodu i jest wartością inną dla każdego organizmu. W stanach zapalnych wyraźnie się ono zwiększa. Kaloryczność dobowa diety u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego w okresie remisji powinna wynosić 38 x masa ciała w kilogramach, przy założeniu, że masa ciała jest prawidłowa.

Chorzy z wagą poniżej normy powinni stosować dietę o kaloryczności wyższej o 10-20% niż wyliczona. U osób z niedowagą należy podać dodatkowo około 7000 kcal, aby uzyskać przyrost wagi o ok. 1 kg. Osoby wykonujące dość ciężką pracę powinny otrzymywać dietę o około 500 kcal wyższą niż to wynika z podanego powyżej wzoru zaś osoby wykonujące pracę związaną z dużym wydatkiem energetycznym o około 1000 kcal wyższą. Lekka nadwaga (do 10% powyżej prawidłowej wagi) nie jest czynnikiem niepokojącym bowiem stwarza rezerwy energetyczne przydatne w okresach zaostrzenia.

Na co jeszcze zwrócić uwagę planując dietę w Colitis Ulcerosa?

Po pierwsze, często u chorych z Colitis Ulcerosa spotyka się nietolerancję laktoalbuminy, białka zawartego w mleku, produktach mlecznych oraz w wielu pokarmach przetworzonych.

Po drugie, u niektórych chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego można stwierdzić obecność przeciwciał skierowanych przeciw białkom mleka. W takich przypadkach obowiązuje zakaz spożywania mleka i jego produktów.

Po trzecie, dieta bogatobłonnikowa jest zazwyczaj dobrze tolerowana przez chorych w fazie remisji. Polecane jest stosowanie grubo mielonego pieczywa, bananów, warzyw i owoców (zwłaszcza gotowanych), ziemniaków oraz płatków owsianych. Składniki błonnika wchłaniające w jelitach wodę mogą mieć znaczenie w opanowaniu łagodnej biegunki.  Przypuszcza się, że znaczenie ma również wiązanie przez błonnik substancji mogących wykazywać działanie toksyczne.

Kolejną istotnym aspektem jest fakt, że wielu chorych źle toleruje cukier i słodycze. Często powodują one uczucie przelewania w jelitach, są przyczyną wzdęć brzucha, mogą nasilać biegunkę.

Niewskazane jest spożywanie chipsów, prażonej kukurydzy, jedzenia typu fast food. W miarę możliwości należy wybierać produkty niezawierające konserwantów, sztucznych barwników i aromatów.

Kwas gammalinolenowy oraz eikosapentoinowy będące nienasyconymi kwasami tłuszczowymi typu omega-3 zawartymi w oleju rybim wykazują działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie uwalniania mediatorów reakcji zapalnej. Zaleca się spożywanie ryb morskich 2-3 razy w tygodniu.

Jak przygotować posiłek?

Ponieważ dieta powinna być dobrze przyswajalna, przygotowanie posiłku powinno poprawiać dostępność składników odżywczych. Można to osiągnąć przez gotowanie w wodzie lub na parze; przecieranie, miksowanie; spulchnianie potraw; pieczenie w folii aluminiowej lub pergaminie. Należy unikać pieczenia tradycyjnego, smażenia oraz odgrzewania czy też odsmażania.

W badaniu opublikowanym w 2014 w British Society of Gastroenterology wykazano, że długoterminowe wysokie spożycie żywności bogatej w kwasy tłuszczowe trans (występujących m.in. w posiłkach typu fast food, wyrobach cukierniczych, słodyczach, sosach w proszku, kostkach, daniach instant) wiązało się z wyższa częstością występowania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wśród badanych aż o 34%.

W zapobieganiu oraz terapii Colitis Ulcerosa w okresie remisji spore znaczenie przypisuje się błonnikowi i probiotykom. Składniki te korzystnie wpływają na namnażanie się naturalnej mikroflory jelitowej. Modyfikacja ekosystemu jelitowego i przywrócenie równowagi mikrobiologicznej w jelitach uznawane jest zatem za skuteczną formę terapii wspomagającej remisję Colitis Ulcerosa. W związku z tym należy komponować posiłki zawierające włókno pokarmowe oraz dobroczynne bakterie probiotyczne.

Przykładowe menu dla osoby dorosłej w fazie remisji Colitis Ulcerosa

Poniżej przedstawiam przykładowy, dzienny jadłospis dla osoby dorosłej w fazie remisji Colitis Ulcerosa, bez dolegliwości bólowych i biegunek. Celowo nie podaję ilości produktów, ponieważ jest to zależne od takich czynników, jak:

• płeć
• rodzaj wykonywanej pracy
• czas i rodzaj wykonywanej aktywności fizycznej
• chorób współistniejących
• Body Mass Index (BMI)

Przykładowy jadłospis oparty jest o ogólne wytyczne żywienia osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego tj. ograniczenie do minimum nabiału, tłustych potraw mięsnych, odpowiedniej ilości błonnika. Znajdują się w nim składniki o działaniu przeciwzapalnym, lekkostrawne tłuszcze oraz pełnowartościowe białko.

Wskazane napoje to woda mineralna, herbaty ziołowe, koktajle warzywne oraz niezbyt mocna kawa i herbata.

POSIŁEK 1

Frittata z polędwiczką

• jajko
• 50 ml mleka ryżowego
• plastry polędwiczki wołowej
• szczypiorek świeży
• szpinak
• ząbek czosnku lub czosnek niedźwiedzi
• szklanka pokrojonej cukinii
• oliwa
• ogórek kiszony

POSIŁEK 2

Kanapki z awokado i warzywami

• chleb graham
• awokado
• szpinak
• pomidor
• szczypiorek

POSIŁEK 3

Curry z rybą i warzywami

• łosoś dziki
• ryż
• brokuł
• kawałek pora
• ok 100ml mleczka kokosowego
• bulion warzywny
• sok z limonki
• szpinak
• ząbek czosnku
• świeży lub mielony imbir
• cebula szalotka
• kurkuma, curry i pieprz cytrynowy
• oliwa

POSIŁEK 4

Galaretka z owocami

POSIŁEK 5

Pieczone bataty z sosem tahini

• batat
• oliwa
• zioła prowansalskie
• 3 łyżeczki pasty tahini na 1 batat
• sok z limonki
• kumin i kurkuma
• czosnek
• natka pietruszki